Tajni współpracownicy, informatorzy, agenci, kontakty obywatelskie, źródła

 

Objaśnienie poszczególnych kategorii osobowych źródeł informacji (OZI) można odnaleźć m.in. w pracy Musiała [2007]. Również wielu terminów występujących w materiałach, które będę udostępniać na stronie internetowej, np.: werbunku TW, rozmowy werbunkowej, eksperymentu operacyjnego, wywiadu środowiskowego, spotkania z kandydatem, tematu rezonansowego, badania kandydata metodą poleceń operacyjnych, opracowania, podstawy i taktyki werbunku, podstawy pozyskania, szantażu, materiałów obciążających, materiałów kompromitujących, zgody dobrowolnej, zainteresowania materialnego, pozyskania jednorazowego, werbunku pozornie dla innego celu, pozyskania stopniowego, rozmowy pozyskaniowej, zobowiązania do współpracy, pretekstu do spotkania z kandydatem, faktycznej współpracy, pozyskania nieudanego, kontroli przełożonych, prowadzenia, łączności, wychowania i kontroli tajnych współpracowników, planów działania TW, etapów pracy tajnych współpracowników, związania z resortem, relacji pomiędzy źródłem a funkcjonariuszem, uzależnienia TW od resortu, łączności zakonspirowanej, łączności bezpośredniej i pośredniej, spotkania z TW, kontroli poligraficznej, dokumentacji operacyjnej współpracy, rezydenta-łącznika, osobowego punktu kontaktowego, skrzynki pocztowej, donosów pisanych przez TW, donosów składanych ustnie, zakończenia pracy z TW, psychofizjologicznych środków pracy operacyjnej. To dość przypadkowo wybrane hasła wyróżnione w tekście pracy Filipa Musiała.

Osobowe środki pracy operacyjnej UB/SB w latach 1945-1990 [Musiał 2007, str. 283]

Lata	Kategorie osobowych źródeł informacji
1945-1955	agent informator rezydent kontakt operacyjny (od przełomu lat 40. i 50.) kontakt poufny dysponent lokalu konspiracyjnego dysponent punktu kontaktowego
1955-1960	agent informator rezydent kontakt poufny dysponent lokalu kontaktowego dysponent punktu kontaktowego
1960-1970	tajny współpracownik rezydent pomoc obywatelska (nieformalnie także jako: kontakt obywatelski, kontakt poufny, kontakt służbowy) dysponent lokalu kontaktowego dysponent punktu kontaktowego
1970-1989	tajny współpracownik kontakt operacyjny kontakt służbowy rezydent konsultant dysponent lokalu kontaktowego dysponent punktu kontaktowego
1989-1990	tajny współpracownik osoba informująca konsultant oficjalne osobowe źródło informacji dysponent lokalu kontaktowego dysponent punktu kontaktowego

Po tym krótkim wstępie zamieszczam listy z informacjami o dotychczas zidentyfikowanych tajnych współpracownikach służb bezpieczeństwa wg alfabetycznej kolejności ich pseudonimów. Teczki personalne oraz/lub dokumenty przez nich sporządzone udostępniono mi z akt przechowywanych w Instytucie Pamięci Narodowej. Listy (także wykaz dokumentacji) będę aktualizować w miarę otrzymywania z Instytutu nowych danych, a dokumenty będę zamieszczać w zakładce Raporty i donosy.

 

Musiał F., 2007. Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (1970-1989). Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Kraków 2007.

Wojciech Mierzwa

Tajni współpracownicy (TW)

Według Musiała [2007] „Tajnym współpracownikiem nazywano osobę, która została zwerbowana do współpracy z SB w związku z planowanym osiągnięciem określonego celu operacyjnego, wykonywała zlecane jej przez funkcjonariusza prowadzącego zadania, których efektem miało być rozpoznawanie, wykrywanie bądź zapobieganie działalności ustalonej za wrogą.

Tajnego współpracownika od innych osobowych źródeł informacji różniło kilka kwestii. Przede wszystkim zasada doboru i metoda werbunku, a ponadto: zakres możliwości działania, forma i treść zlecanych zadań, sposoby ich wykonania, organizacja współpracy (łączność z TW, miejsce i przebieg spotkań, sposób opracowywania i przyjmowania informacji, zasady dokumentowania pracy) oraz wymogi formalno-ewidencyjne. Kluczową jednak sprawą było to, że w odróżnieniu od innych osobowych źródeł informacji, które można było pozyskiwać spośród osób lojalnych wobec PRL (w tym członków PZPR), tajnych współpracowników werbowano głównie w środowiskach uznanych za wrogie. Pozyskiwanie do współpracy osób mających pozytywny stosunek do reżimu komunistycznego dopuszczano w wypadkach wyjątkowych, przede wszystkim w sprawach profilaktycznych i związanych z rozpoznaniem. Zasada ta była efektem przekonania, że osoba lojalna wobec PRL nigdy nie uzyska zaufania środowisk uznanych za jej wrogie. Podkreślano więc, że istotą pracy operacyjnej z TW jest wykorzystanie wroga przeciw wrogom" (str. 89-90).

 

Tajny współpracownik	Nazwisko i imię	Miejsce pracy*	Data urodzenia (dd-mm-rr)**	Imię ojca
ps. „Andrzej”	ustalono	ustalono	ustalono	Kazimierz
ps. „Arkadiusz”	ustalono	ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Bury”	ustalono	ustalono	ustalono	Jan
ps. „Czesław”	ustalono	ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Dariusz”	ustalono	ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Dobry”	ustalono	ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Eros”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Jan
ps. „Franek”	ustalono	ustalono	ustalono	Andrzej
ps. „Góra”	ustalono	ustalono	ustalono	Józef
ps. „Góral”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Jan
ps. „Jadzia”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Józef”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Teofil
ps. „Jurek”	ustalono	ustalono	ustalono	Kazimierz
ps. „Koń”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Józef
ps. „Kotowski”	ustalono	ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Mol”	ustalono	ustalono	ustalono	Jakub
ps. „Mól”	ustalono	ustalono	ustalono	Jakub
ps. „Pawłowski”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wawrzyniec
ps. „Rafa”	ustalono	ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Sadowski”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wawrzyniec
ps. „Stanisław”	ustalono	ustalono	ustalono	Stanisław
ps. „Stefan”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Florian
ps. „Sto”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Władysław
ps. „Wiktor”	ustalono	ustalono	ustalono	Lucjan
ps. „Wojciech”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Andrzej
ps. „Wojtyło”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Andrzej
ps. „Wróbel”	ustalono	ustalono	ustalono	Jan
ps. „Zagon”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Zagórski”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Jan
ps. „Zakrzewski”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Zwardoń”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Jan
ps. „Zygmuntowicz”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Stanisław
ps. „Żabiński”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Ludwik
ps. „Żbik”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Józef
ps. „Żuk”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Kasper

 

* - miejsca pracy w kolejności alfabetycznej: Bank Rolny w Krakowie, emeryt, Miejska Pralnia Kraków, Rzemieślnicza Spółdzielnia Rymarzy, WK ZSL w Krakowie, własne gospodarstwo, Wojewódzki Zarząd T.P.P.R. w Krakowie, Zespół Adwokacki nr 8, Zespół Adwokacki nr 10, Zespół Adwokacki w Krakowie.

** - urodzeni w latach: 1893 - 1938.

 

Informatorzy i agenci

„Po raz pierwszy osobowe środki pracy operacyjnej zdefiniowano w lutym 1945 r. ... Pojawiające się wówczas określenie agent było dalece nieprecyzyjne. Stwierdzano jedynie, że to człowiek wierny i oddany funkcjonariuszom UB. ... Kolejną instrukcję wydano dopiero osiem lat później, wprowadzając ją odpowiednim rozkazem ministra bezpieczeństwa publicznego z 15 VIII 1953 r. Dokument ten nie przynosił jednak zasadniczych zmian, a jedynie doprecyzowywał kwestie, które poruszono pobieżnie lub w ogóle pominięto w „Instrukcji" z 1945 r. Z rozkazu, którym ją wprowadzono, wynika, że jej celem było pogłębienie wiedzy o pracy z agenturą i dostarczenie materiałów szkoleniowych na kursy resortowe.

Tym samym należy uznać, że „Instrukcja" z 1953 r. ujmowała w formie zaleceń wcześniejszą praktykę działań operacyjnych. W porównaniu z dokumentem z 1945 r. doprecyzowała pojęcie agenta oraz wprowadzała nową kategorię osobowego środka pracy operacyjnej - informatora. Mylne jednak byłoby przekonanie, że ten ostatni zaczął funkcjonować w praktyce operacyjnej dopiero po 1953 r. Kategorię tę - pominiętą w „Instrukcji" z 1945 r. - wyróżniano od początku istnienia bezpieki.

Agent - jak precyzowano w 1953 r. - to osoba, która była uplasowana bezpośrednio w organizacji prowadzącej działalność antysystemową lub mogąca uzyskać do niej dostęp. Dwa lata później, w nowej instrukcji regulującej zasady pracy z agenturą, dodawano, że w zasadzie powinien on być wykorzystywany w rozpracowaniach operacyjnych oraz w sprawach operacyjnego sprawdzenia, czyli w ramach poważniejszych działań resortu.

Informator tym różnił się od agenta, że posiadał łączność z organizacją uznaną za wrogą, choć nie należał do niej, albo pochodził ze środowiska potencjalnie groźnego dla dyktatury komunistycznej. Informatorów werbowano także w celach profilaktycznych - do inwigilacji osób podejrzanych, operacyjnej ochrony obiektów specjalnych itp.

W teorii pracy operacyjnej różnica między agentem a informatorem polegała więc na tym, że ten pierwszy był członkiem organizacji realnie walczącej z systemem, drugi natomiast miał z nią jedynie kontakt bądź należał do środowiska nieprzychylnego dyktaturze, ale nieprzejawiającego aktywności. Tym samym agent miał rzeczywiste możliwości nie tylko dostarczania informacji, ale także realizowania zadań i inicjowania kombinacji operacyjnych, podczas gdy informator mógł w zasadzie jedynie zbierać wiadomości".

Niech cytowane powyżej fragmenty wymienianej już wcześniej pracy Musiała [2007, str. 277-278] zastąpią wstęp do niżej zamieszczonej listy informatorów i agentów:

Informatorzy i agenci	Nazwisko i imię	Miejsce pracy*	Data urodzenia (dd-mm-rr)**	Imię ojca
ps. „12”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Karol
ps. „Bury”	ustalono	ustalono	ustalono	Jan
ps. „Czesław”	ustalono	ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Dobry”	ustalono	ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Drużba”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wiktor
ps. „Eros”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Jan
ps. „Góra”	ustalono	ustalono	ustalono	Józef
ps. „Henryk”	ustalono	ustalono	ustalono	Jan
ps. „Huragan”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Piotr
ps. „Julek”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Florian
ps. „Juliusz”	ustalono	ustalono	ustalono	Franciszek
ps. „Kotowski”	ustalono	ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Kruczek”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Piotr
ps. „Las”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Mały”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Stanisław
ps. „Maryla”	ustalono	ustalono	ustalono	Walenty
ps. „Mol”	ustalono	ustalono	ustalono	Jakub
ps. „Most”	ustalono	nie ustalono	ustalono	nie ustalono
ps. „Mól”	ustalono	ustalono	ustalono	Jakub
ps. „Rafa”	ustalono	ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Sadowski”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wawrzyniec
ps. „Stefan”	ustalono	ustalono	ustalono	Kazimierz
ps. „Sto”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Władysław
ps. „Świadomy”	ustalono	ustalono	ustalono	Jan
ps. „Wazon”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Paweł
ps. „Wierzba II”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Wierzba”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Wiktor”	ustalono	ustalono	ustalono	Lucjan
ps. „Wojciech”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Andrzej
ps. „Wróbel”	ustalono	ustalono	ustalono	Jan
ps. „Zagon”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Wojciech
ps. „Zieliński”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Józef
ps. „Żuk”	ustalono	nie ustalono	ustalono	Kasper

* - miejsca pracy w kolejności alfabetycznej: Bank Rolny w Krakowie, emeryt, Miejska Pralnia Kraków, Miejski Szpital Specjalistyczny, nauczyciel - sekretarz Powiatowego Zarządu PSL, Rzemieślnicza Spółdzielnia Rymarzy, Szkoła Zawodowa nr 2 w Krakowie, WK ZSL w Krakowie, własne gospodarstwo, Wojewódzki Komitet ZSL, Wojewódzki Zarząd T.P.P.R. w Krakowie, Zespół Adwokacki nr 8, Zespół Adwokacki nr 10.

 

** - urodzeni w latach: 1893 - 1938.

 

Kontakty obywatelskie - w przygotowaniu

Źródła - w przygotowaniu

___________________________________________________________________________

Dokumentacja źródłowa jeszcze nieopublikowana na stronie internetowej:

Pismo Znak: BU KrIII-5532-916(24)/06 w sprawie podania nazwisk oraz dalszych danych identyfikujących tożsamość osób, które przekazywały informacje organom bezpieczeństwa państwa na temat Stanisława Mierzwy s. Franciszka, ur. 27.01.1905 roku.