Kraków, dnia 1 lutego 1974 r.

Kolego - Stary Przyjacielu

 

Co dopiero - bo w dniu 21 stycznia br. minęła 100-na rocznica urodzin Wincentego Witosa. Najbiedniejszy z biednych, bo z chłopów pochodził, swoją pracą, walką, zaszczytami i cierpieniami wszedł do historii Polski, narodu polskiego, jako symbol losu warstwy chłopskiej. Najliczniejsi, byli przez długie wieki w Polsce niczym, przez podjęcie walki o niepodległą, nową, Polskę Ludową, stali się czymś, ale na krótko. Mogli wchodzić do sejmu, przedstawiciel ich, Wincenty Witos, mógł być nawet premierem rządu polskiego, dopóki innym warstwom byli potrzebni, wygodni.

Dumni, że „żywią i bronią”, łudzili się, iż nabytych walką i ofiarami równych praw obywatelskich w wolnej Polsce, nikt im już nie odbierze. Zapomnieli, raczej nie znali teorii walce klas, iż dobrze zorganizowana mniejszość, przy użyciu siły zbrojnej, chwyta dla siebie władzę, by rządzić większością. Tak było dawniej, w Polsce szlacheckiej, tak stało się w szlachecko-inteligenckiej nowej Polsce. Przyszedł zamach majowy, Brześć i konstytucja kwietniowa. Wincenty Witos znalazł się w Brześciu a chłopi - „chamy” zepchnięci do „wideł i gnoju". Stali się znów niczym, i to na długo. Znów można było zamykać chłopów, strzelać do nich bezkarnie. Byli pozbawieni praw, choć byli wciąż większością w narodzie.

Do walki o wolną i niepodległą, potem o nową, demokratyczną Polskę włączył się, do zorganizowanej już armii chłopskiej pod nazwą Polskie Stronnictwo Ludowe, młody Wincenty Witos z Wierzchosławic. Bez zasobów materialnych, bez protekcji, pracą jedynie talentem walki zdobywał stopniowo wszystkie stanowiska dowodzenia w tej chłopskiej armii, by po latach trudów i zaszczytów, klęsk i cierpieć, uzyskać najwyższy tytuł - Wodza Chłopów Polskich.

Od młodych lat był Chorążym Sztandaru - programu chłopskiej walki, o niepodległą sprawiedliwą dla mas chłopskich Polski, Polskę Ludową. Nawet wtedy, gdy w tej walce chłopi przegrywali i ostatecznie przegrali, on tego Sztandaru - dumy i godności chłopskiej, więzieniu czy na wygnaniu, nigdy z rąk swoich nie wypuścił. Sam też stał się Sztandarem, Symbolem sprawy chłopskiej w Polsce.

Mówimy o armii chłopskiej. W każdej zorganizowanej armii są mniejsze jednostki, różnie zwane. Mieliśmy zorganizowane województwa, powiaty, poszczególne wsie w Kołach Ludowych. Wiele z tych oddziałów armii chłopskiej miało swoje sztandary bojowe, fundowane ze składek członkowskich, z dumą noszone w czasie walk, ofiarnie chronione okresie strasznej okupacji hitlerowskiej.

Nie było wypadku, by chłopi porzucili swój sztandar w czasie walki przed wojną, by go zniszczyli w czasie okupacji. Chorążowie ślubowali, iż sztandaru chłopskiego nie zdradzą i nie zdradzili. Przy trumnie Wincentego Witosa w 1945 r., tego Sztandaru Sprawy Chłopskiej w Polsce, stanęło 360 chłopskich sztandarów, okrytych żałobą. Pozostały wierne swemu Przywódcy.

Zmieniały armię czasy i warunki życia chłopów w Polsce. Walcząca ich armia została zdemobilizowana, zastąpiła ją raczej kadrowa reprezentacja. Ale pozostały stare, bojowe Sztandary Ludowe, pod opieką starych Chorążych lub ich zastępców. Samotne, nikomu już nie potrzebne, stały się zabytkiem historycznym. O wielkim Chorążym Sprawy Chłopskiej, Wincentym Witosie, pisano wiele za jego życia, pisze się i po jego śmierci. Wielcy - piszą dobrze, mali piszą źle, co ostatni często z chłopów pochodzą. Małość przy wielkości karłem się czuje, stąd rozżalenie u karłów duchowych, że byli więksi ponad ich miarę.

Nikt dotąd nie zainteresował się osamotnionymi, starymi Sztandarami Ludowymi i losami ich wiernych opiekunów, chorążymi tych sztandarów. Sztandar, jego honor i obronę powierzano zawsze wybranym, godnym tego zaszczytu żołnierzom sprawy chłopskiej. Losy Sztandarów i ich Chorążych to także kawał historii chłopskiej przeszłości, ich walk i ofiarności, ich dumy i wierności Sprawie.

Pisaną historię Ruchu Ludowego trzeba uzupełnić zebraniem historii Sztandarów Ludowych i ich Chorążych. Kiedy zostały ufundowane, z czyjej inicjatywy i za jakie fundusze, komu je powierzono pod opiekę i jak ta opieka - straż wyglądała, w jakich manifestacjach brały udział, jak były ukrywane w czasie okupacji, czy żyją pierwsi ich Chorążowie, jakie były ich losy życiowe, kto po zmarłych przejął straż nad tymi zabytkami historii, jaki ma być dalszy los chłopskich Sztandarów? Mają pozostać pamiątką rodzinną starych Chorążych czy złożone w muzeach, izbach pamiątek? W muzeum W. Witosa?

W związku ze 100-leciem urodzin Wielkiego Chorążego Sprawy Chłopskiej, Wincentego Witosa, powinniśmy podjąć dyskusję w tej sprawie, starzy działacze ludowi i podjąć decyzję, że spiszemy historię tych bojowych znaków chłopskiej armii i ich wiernych strażników, że złożymy zebrane materiały w archiwach Zakładów Naukowych, jako dowody chłopskiej bojowości, ofiarności i wierności Wielkiej Sprawie, polskiej i chłopskiej Sprawie.-

Będzie to jednym z najlepszych sposobów uczczenia pamięci samego patrona tej Sprawy - Wincentego Witosa, w rocznicę jego urodzin, w roku witosowym.

 

/Stanisław Mierzwa/

 

Uwaga:

Żeby ułatwić zbieranie materiałów w tej sprawie, załączam do listu ankietę, formularz, który niejednemu umożliwi pisanie. Ale to nie ogranicza i nie wyklucza obszernej pracy na wskazany temat. Gdzie składać opracowania? Albo na mój adres: ul. Brodowicza 3/6, 31-518 Kraków, albo: Muzeum Wincentego Witosa, 33-122 Wierzchosławice. Może kiedyś Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Wincentego Witosa skłoni naukowca historyka do opracowania zebranych materiałów? Oby tak było. I jeszcze prośba: do opisów należałoby dołączyć zdjęcia Sztandaru z obydwu stron i z drzewcem, zdjęcia Chorążego wzgl. całego zarządu Koła Ludowego z tamtych lat, może żyjących członków Koła?

 

 Tekst pisany na maszynie.

przepisał Wojciech Mierzwa.

 

Historia - Metryka Sztandarów Ludowych i ich Chorążych

 

1/   Koło Ludowe w .............................. poczta .......................... powiat ....................................

2/   Dzień ........................ miesiąc ...................... rok ................... ufundowania Sztandaru Koła

3/   Kto podał myśl ufundowania Sztandaru: Zarząd Koła ............. działacz ludowy

................... polecenie Stronnictwa ............................... ? ....................................................

4/   Kto był wtedy prezesem Koła ................................................................................................

Jaki był skład zarządu ............................................................................................................

Kto z nich dotąd żyje ..............................................................................................................

5/   Skąd pochodziły fundusze na Sztandar: składki członków ...................................................

dochód z gwoździ pamiątkowych ....................... inne źródło ...............................................

6/   Kto wykonał Sztandar: osoba prywatna ........................ firma w mieście .............................

7/   Ile kosztował Sztandar w całości ...........................................................................................

8/   Z jakiego materiału zrobiony był Sztandar .................................................. rozmiary ..........

9/   Jakie elementy /symbole/ były umieszczone na Sztandarze ..................................................

z jednej .................................................. z drugiej strony ......................................................

10/ Jakie napisy były na sztandarze: z jednej ................................ z drugiej strony ...................

11/ Jakim symbolem było zakończone drzewce Sztandaru .........................................................

12/ Czy były wbijane gwoździe pamiątkowe .............. ile ............... na czym ............................

13/ Na jaki cel przeznaczono pieniądze, zebrane z gwoździ ......................................................

ile ich zebrano ........................................................................................................................

14/ Czy Sztandar był poświęcony w kościele ................ gdzie ..................................................

czy były przeszkody ze strony proboszcza …………………………………………………

………………………………….............................................................................................

15/ Czy Sztandar był tylko odsłonięty i dlaczego ........................................................................

16/ Czy odbyło się z tej okazji zgromadzenie publiczne .............................................................

gdzie ............................. ilość uczestników ................... Sztandarów ....................................

17/ Kto był na uroczystościach z władz Stronnictwa ......................................... kto przemawiał

z działaczy ………..................................................................................................................

18/ Jak zachował się przedstawiciel starostwa ...........................................................................

............................. policja .......................................................................................................

19/ W jakich manifestacjach Stronnictwa brał udział Sztandar ...................................................

zgromadzeniach ........................................................... gdzie ........................ pochodach do

....................................... pogrzebach .....................................................................................

20/ Jakie były losy Sztandaru w czasie okupacji .........................................................................

kto go przechowywał ............................................... gdzie ....................................................

czy był zagrożony ze strony okupanta ...................................................................................

czy i kto zdradził miejsce jego przechowania ........................................................................

czy i kto poniósł za to represje ...............................................................................................

21/ Jeśli Sztandar został zniszczony, uszkodzony, to przez kogo ................................................